Trong dòng chảy phát triển của đất nước, việc xây dựng trường nội trú liên cấp tại mỗi xã biên giới theo Thông báo số 81-TB/TW của Bộ Chính trị đang trở thành một dấu ấn lớn trong chiến lược phát triển vùng biên – nơi “phên dậu Tổ quốc”.
Nhưng hơn cả một công trình giáo dục, đó còn là một công trình văn hóa – tinh thần – quốc phòng, là cột mốc mềm khẳng định chủ quyền quốc gia từ trong lòng nhân dân.
Giữ hồn bản địa trong từng viên gạch, mái ngói
Với những người đã gắn bó nhiều năm cùng đồng bào nơi biên giới, tôi thấm thía rằng:
Trường học vùng biên không chỉ để học chữ – mà còn là nơi dạy lòng yêu nước, giữ hồn văn hóa dân tộc.
Vì vậy, khi thiết kế và xây dựng các công trình trường nội trú tại các xã biên giới, rất mong các nhà thiết kế, các chủ đầu tư và nhà quản lý hãy đặt yếu tố văn hóa bản địa lên hàng đầu.
Ở nơi đồng bào Mông sinh sống, hãy để ngôi trường mang dáng kiến trúc của người Mông với mái ngói âm dương, tường trình đất, khung gỗ mộc mạc như chính bản làng nơi núi cao đá xám.
Ở vùng Tày – Nùng, trường học có thể mô phỏng nhà sàn mái lá cọ, cầu thang gỗ, hàng lan can thấp thoáng bóng quê.
Ở miền Tây Nguyên, trường có thể mang dáng nhà Rông, nhà Dài vươn cao kiêu hãnh giữa đại ngàn.
Với vùng Chăm – Khmer, mái trường điểm xuyết hoa văn Chăm Pa, Khmer cổ kính, biểu trưng cho sự giao thoa văn hóa Việt Nam thống nhất trong đa dạng.
Vật liệu có thể hiện đại, nhưng kiến trúc nên giữ linh hồn bản địa.
Công trình có thể mới, nhưng văn hóa cần được kế thừa.
Khi đó, mỗi ngôi trường không chỉ là nơi dạy chữ – mà sẽ là một biểu tượng văn hóa, một “bảo tàng sống” của dân tộc ngay giữa biên cương.
Ngôi trường – cũng là cột mốc chủ quyền lòng dân
Khi các em nhỏ người Mông, người Tày, người Dao... được học trong ngôi trường mang dáng dấp chính kiến trúc dân tộc mình, tự nhiên trong trái tim các em sẽ nảy nở niềm tự hào và ý thức giữ gìn bản sắc.
Và từ tình yêu văn hóa, tình yêu Tổ quốc được nuôi dưỡng tự nhiên mà bền bỉ.
“Xây trường học ở biên giới là xây niềm tin,
Giữ kiến trúc bản địa là giữ hồn dân tộc.”
Đó là cách chúng ta khẳng định chủ quyền – không chỉ bằng mốc giới, mà bằng văn hóa, bằng con người, bằng niềm tin của những thế hệ được sinh ra nơi biên cương Tổ quốc.
Một thiết chế văn hóa – giáo dục – quốc phòng thống nhất
Nếu được triển khai đúng hướng, mỗi ngôi trường nơi biên giới sẽ hội tụ ba giá trị lớn nhất của một quốc gia phát triển bền vững:
Giá trị Ý nghĩa sâu xa
Giáo dục Nuôi dưỡng tri thức, nâng cao dân trí vùng biên
Văn hóa Giữ gìn bản sắc, kiến trúc, phong tục dân tộc
Quốc phòng Khẳng định chủ quyền lãnh thổ bằng sức mạnh lòng dân
Tôi tin rằng:
Một dân tộc chỉ thật sự mạnh khi vừa giữ được tri thức, vừa giữ được gốc văn hóa.
Những ngôi trường ở biên giới, nếu được thổi hồn bản sắc dân tộc vào từng mái ngói, từng viên gạch, từng hàng cây, sẽ trở thành ngọn lửa ấm nuôi dưỡng lòng yêu nước qua nhiều thế hệ.
Và khi ấy, trường học ở biên giới không chỉ là nơi học chữ – mà là nơi giữ nước, bằng niềm tin, bằng văn hóa, bằng con người.
Lại Quốc Tĩnh